اجزاء مقاله‌

اجزاء مقاله‌

عنوان‌
عنوان‌ هر اثر جلوه‌اي‌ از هويت‌ آن‌ اثر است‌؛ خواه‌ اثر هنري‌ باشد يا علمي‌. عنوان‌ فشرده‌اي‌ منظبط‌ از مطالب‌ متن‌ است‌ (حري‌، 1380). عنوان‌ بايد مختصر، گويا و جذاب‌ باشد تا بتواند علاوه‌ بر ايجاد انگيزه‌ مطالعه‌ در خواننده‌، او را در انتخاب‌ مقاله‌ مورد نيازش‌ راهنمايي‌ كند.
چكيده‌
چكيده‌ خلاصه‌ كوتاهي‌ از مقاله‌ همراه‌ با نكات‌ اصلي‌ متن‌ مقاله‌ است‌ و به‌گونه‌اي‌ تنظيم‌ مي‌شود كه‌ خواننده‌ را در تصميم‌گيري‌ براي‌ مراجعه‌ يا عدم‌ مراجعه‌ به‌ اصل‌ مقاله‌ قادر مي‌سازد. محتواي‌ چكيده‌ حاوي‌ مطالبي‌ است‌ كه‌ نويسنده‌ مقاله‌ بر آنها تأكيد ورزيده‌ است‌. طول‌ چكيده‌ معمولاً تابع‌ نوع‌ مقاله‌ در دست‌ چكيده‌نويسي‌ است‌ (نشاط‌، ج‌ 1).
مقدمه‌
مقدمه‌ سرآغاز هر مطلب‌ يا مبحث‌ است‌ و با اشاره‌ به‌ مسائل‌ و مشكلات‌ موجود در آن‌ زمينه‌، يافته‌هاي‌ قبلي‌ در باره‌ موضوع‌ مورد بحث‌ را به‌ اختصار شرح‌ مي‌دهد و در پايان‌ به‌ ارائه‌ راه‌حل‌ مي‌پردازد. درواقع‌ پيوند ميان‌ نويسنده‌ و خواننده‌ از طريق‌ مقدمه‌ صورت‌ مي‌گيرد و ضروري‌ است‌ كه‌ روان‌ و جذاب‌ باشد (ابوالحسني‌، 1381).
متن‌ اصلي‌
متن‌ يا بدنه‌ اصلي‌ مقاله‌ شامل‌ اهداف‌، روش‌ كار، پيشينه‌ پژوهش‌، محدوديت‌ها و نارسايي‌ها، يافته‌ها و نتيجه‌گيري‌ است‌. بنابر اين‌ بايد پيام‌ اصلي‌ نويسنده‌ را به‌طور مفصل‌ بيان‌ كند به‌ نحوي‌ كه‌ خواننده‌ با مطالعه‌ آن‌ بتواند نتيجه‌ مورد انتظار را دريافت‌ نمايد. معمولاً پس‌ از بدنه‌ اصلي‌ مقاله‌، يعني‌ در پايان‌ مقاله‌ يا تحقيق‌ از كساني‌ كه‌ در تهيه‌ نوشته‌ يا تحقيق‌ به‌ او كمك‌ كرده‌اند تشكر و قدرداني‌ مي‌كند. آخرين‌ بخش‌ مقاله‌ فهرست‌ مآخذ مي‌باشد.

شيوه‌ نوشتن‌ مقاله‌

براي‌ نوشتن‌ مقاله‌، بايد مراحل‌ و اقداماتي‌ به‌صورت‌ گام‌ به‌ گام‌ طي‌ كنيم‌ كه‌ در اينجا به‌ بررسي‌ آنها مي‌پردازيم‌:
1. مشخص‌ كردن‌ موضوع‌ كلي‌ .
داشتن‌ انگيزه‌ لازم‌ براي‌ يافتن‌ موضوع‌ مناسب‌ و توجه‌ به‌ نيازهاي‌ جامعه‌ از مسائل‌ مهم‌ در اين‌ مرحله‌ است‌.
2. بررسي‌ و تحليل‌ موضوع‌ به‌لحاظ‌ ارزشمندي‌ و امكان‌پذيري‌.
براي‌ ارزشيابي‌ و امكان‌پذير بودن‌ نگارش‌ مقاله‌ مي‌توان‌ چند سؤال‌ طرح‌ كرد:
موضوع‌ مقاله‌ تا چه‌ اندازه‌ ارزشمند و بديع‌ است‌؟ از چه‌ جنبه‌اي‌ و براي‌ چه‌ كساني‌ مفيد خواهد بود؟ آيا تهيه‌ چنين‌ مقاله‌اي‌ امكان‌پذير است‌ و موانع‌ ومشكلات‌ احتمالي‌ انجام‌ كار كدام‌ است‌؟ در صورتي‌ كه‌ بتوانيم‌ براي‌ اين‌ پرسش‌ها پاسخي‌ مناسب‌ بيابيم‌، طبيعتاً مراحل‌ نوشتن‌ آسانتر خواهد بود.
3. طرح‌ريزي‌ مقدماتي‌ و تدوين‌ ساختار كلي‌
تهيه‌ فهرست‌ مقدماتي‌ مطالب‌، تهيه‌ عنوان‌ بخش‌هاي‌ اصلي‌ و فرعي‌، توجه‌ به‌ هدف‌ و طيف‌ مخاطبين‌، هماهنگي‌ بين‌ ساختار و نوع‌ مقاله‌ و مشورت‌ با افراد صاحب‌نظر از مواردي‌ است‌ كه‌ در اين‌ مرحله‌ بايد در نظر گرفته‌ شود.
4. تعيين‌ برنامه‌ زماني‌ براي‌ انجام‌ كار (مديريت‌ زمان‌)
زمانبندي‌ مناسب‌ و انجام‌ مرحله‌ به‌ مرحله‌ كارها از مسائلي‌ است‌ كه‌ تهيه‌ و تدوين‌ مقاله‌ را در مدت‌ زمان‌ از پيش‌ تعيين‌ شده‌ امكان‌پذير مي‌سازد.
5. جستجو براي‌ يافتن‌ منابع‌ اطلاعاتي‌ پايه‌
منابع‌ اطلاعاتي‌ پايه‌ شامل‌ دايره‌المعارف‌هاي‌ موضوعي‌، خلاصه‌ مقالات‌ و... است‌.
6. جستجو براي‌ يافتن‌ اطلاعات‌ مرتبط‌ (تهيه‌ كتابشناسي‌ مقدماتي‌)
پس‌ از مطالعه‌ و بررسي‌ منابع‌ پايه‌، با استفاده‌ از برگه‌دان‌ كتابخانه‌ و يا از طريق‌ جستجو در شبكه‌هاي‌ اطلاعاتي‌ (اينترنت‌) مي‌توان‌ كتابشناسي‌ اوليه‌ را تهيه‌ و منابع‌ اطلاعاتي‌ تخصصي‌ را شناسايي‌ و گردآوري‌ كرد.
7. مطالعه‌ منابع‌ اطلاعاتي‌ مهم‌ و مرتبط‌ براي‌ محدود و مشخص‌ كردن‌ موضوع‌ و رويكرد مقاله‌.
با مطالعه‌ منابع‌ اطلاعاتي‌ اصلي‌ و كليدي‌ مي‌توان‌ دامنه‌ موضوعي‌ را مشخص‌ كرد. علاوه‌ بر اين‌ اعتبار و غناي‌ مقاله‌ بستگي‌ به‌ منابعي‌ دارد كه‌ مورد استفاده‌ قرار مي‌گيرد.
8. مطالعه‌ عميق‌ منابع‌ گردآوري‌ شده‌ و يادداشت‌برداري‌ هدفمند
9. مرتب‌ كردن‌ يادداشت‌ها بر اساس‌ فهرست‌ مطالب‌ و بازنگري‌ و پالايش‌ آنها
10. نوشتن‌ متن‌ مقاله‌ (نسخه‌ اوليه‌)
بهتر است‌ نوشتن‌ مقاله‌ با مطالب‌ ساده‌تر شروع‌ و از پرنويسي‌ و اطاله‌ كلام‌ خودداري‌ شود. توجه‌ به‌ هدف‌، ساختار و مخاطب‌ و رعايت‌ انسجام‌ و پيوند منطقي‌ ميان‌ بخش‌ها و پاراگراف‌ها و رعايت‌ آيين‌ نگارش‌ صحيح‌ از نكات‌ مهمي‌ است‌ كه‌ نويسنده‌ مقاله‌ بايد به‌ آن‌ توجه‌ كند.
11. مرور متن‌ اوليه‌ و اصلاح‌ آن‌ (تهيه‌ نسخه‌ دوم‌)
بسياري‌ از صاحب‌نظران‌ پيشنهاد مي‌كنند كه‌ پس‌ از آماده‌ شدن‌ نسخه‌ اوليه‌، يك‌ يا چند روز مقاله‌ را كنار بگذاريم‌ و پس‌ از آن‌ به‌ بررسي‌ و مرور مقاله‌ بپردازيم‌. هنگام‌ بررسي‌ مقاله‌ بايد جملات‌ و پارگراف‌هاي‌ غير ضروري‌ حذف‌ شوند و نكات‌ مهم‌ مقاله‌ در مقايسه‌ با مقالات‌ ديگر برجسته‌ شود. توالي‌ و ترتيب‌ مطالب‌ به‌ درستي‌ كنترل‌ شود.
12. مشورت‌ با افراد متخصص‌ و صاحب‌نظر و اصلاح‌ نهايي‌ مقاله‌
13. تهيه‌ و تدوين‌ چكيده‌، كليدواژه‌، مقدمه‌ و فهرست‌ مآخذ و در پايان‌ تهيه‌ نسخه‌ نهايي‌ مقاله‌
نكته‌ قابل‌ تأمل‌ در اين‌ مورد اين‌ است‌ كه‌ تمام‌ موارد ذكر شده‌ در اين‌ بند بايد پس‌ از اتمام‌ نوشتن‌ متن‌ اصلي‌ صورت‌ گيرد، و در واقع‌ چكيده‌ برگرفته‌ از كل‌ متن‌ است‌، و مقدمه‌ بر اساس‌ متن‌ نوشته‌ شده‌ تهيه‌ مي‌گردد، در حالي‌كه‌ گاهي‌ اوقات‌ برخي‌ افراد در پاسخ‌ به‌ فراخوان‌ مقالات‌ سمينارها و كنفرانس‌ها ابتدا چكيده‌ يا خلاصه‌ مقاله‌ خود را تهيه‌ و ارسال‌ مي‌كنند و اگر چكيده‌ مقاله‌ مورد قبول‌ برگزار كنندگان‌ واقع‌ شد اقدام‌ به‌ تهيه‌ متن‌ كامل‌ مقاله‌ مي‌كنند كه‌ اين‌ كار مسلماً ساختار و محتواي‌ مقاله‌ لطمه‌ خواهد زد. همچنين‌ در خصوص‌ فهرست‌ مآخذ بايد توجه‌ داشت‌ كه‌ يكي‌ از اصول‌ اخلاقي‌ و مهم‌ در نگارش‌، استناد به‌ منابع‌ و مآخذي‌ است‌ كه‌ در حين‌ كار مورد استفاده‌ قرار مي‌گيرد. استناد و ذكر منابع‌ مورد استفاده‌ علاوه‌بر ارج‌ نهادن‌ به‌ آثار ديگران‌، باعث‌ افزايش‌ اعتبار و ارزش‌ اثر خواهد شد.
14. انتخاب‌ مجله‌ مناسب‌ و ارسال‌ مقاله‌ براي‌ چاپ‌ و انتشار آن‌
توجه‌ به‌ سابقه‌، درجه‌ اعتبار ( علمي‌- پژوهشي‌، ترويجي‌ و...) و خط‌ مشي‌ مجله‌ (گرايش‌ موضوعي‌)، مدت‌ زمان‌ انتظار براي‌ چاپ‌ مقاله‌، از نكاتي‌ است‌ كه‌ هنگام‌ انتخاب‌ مجله‌ بايد مد نظر گرفته‌ شود.

معيارهاي‌ كنترل‌ طرح‌ و ساختار اوليه‌ مقاله‌

اگر بخواهيم‌ بر اساس‌ پژوهشي‌ كه‌ در حوزه‌ موضوعي‌ مورد علاقه‌ خود انجام‌ داده‌ايم‌، مقاله‌ بنويسيم‌، مي‌توانيم‌ با طرح‌ چند سؤال‌ به‌ ارزيابي‌ طرح‌ و ساختار اوليه‌ مقاله‌ بپردازيم‌.
- دليل‌ انجام‌ تحقيق‌ چه‌ بود؟
- چه‌ فرضيه‌هايي‌ مورد آزمايش‌ قرار گرفتند و چه‌ نتايجي‌ به‌دست‌ آمد؟
- چه‌ روش‌هايي‌ مورد استفاده‌ قرار گرفت‌ و اطلاعات‌ چگونه‌ جمع‌آوري‌ شد؟
- چه‌ پيشنهادهايي‌ براي‌ انجام‌ اين‌گونه‌ پژوهش‌ها در آينده‌ وجود دارد؟
همانطور كه‌ مي‌دانيم‌ هر نويسنده‌اي‌ به‌ قصد چاپ‌ و نشر مقاله‌اش‌ در مجلات‌ معتبر دست‌ به‌ قلم‌ برده‌ و مطلبي‌ را مي‌نويسد. از طرف‌ ديگر مي‌دانيم‌ كه‌ هر مجله‌اي‌ با توجه‌ به‌ خط ‌مشي‌ خود، كيفيت‌ و محتواي‌ مقالات‌ دريافت‌ شده‌ را مورد بررسي‌ و ارزشيابي‌ قرار مي‌دهد. بنابراين‌ بهتر است‌ پرسش‌هايي‌ كه‌ از طرف‌ داوران‌ مجله‌ براي‌ ارزيابي‌ مقاله‌ مطرح‌ مي‌شوند، پيشاپيش‌ از سوي‌ نويسنده‌ مطرح‌ و به‌ آنها پاسخ‌ مناسب‌ داده‌ شود. اين‌ روش‌ علاوه‌ بر صيقل‌ خوردن‌ مقاله‌ باعث‌ مي‌شود تا نارسايي‌هاي‌ احتمالي‌ آن‌ برطرف‌ شده‌ و از استحكام‌ لازم‌ برخوردار گردد.

كلام‌ آخر

براي‌ نوشتن‌ بايد از همين‌ امروز شروع‌ كرد. بنويسيد، بنويسيد، اصلاح‌ كنيد و باز بنويسيد و اصلاح‌ كنيد تا ترس‌ از نوشتن‌ را از بين‌ برده‌ و به‌ مرحله‌ ورزيدگي‌ برسيد. هيچ‌وقت‌ انتظار نداشته‌ باشيد كه‌ بدون‌ تمرين‌ عملي‌، اولين‌ نوشته‌ شما بي‌عيب‌ و نقص‌ از كار درآيد و مطمئن‌ باشيد نويسندگان‌ سرشناسي‌ كه‌ امروز با آثار ارزشمند آنها آشنا هستيم‌ نيز اين‌ مراحل‌ را گام‌ به‌ گام‌ سپري‌ كرده‌اند. بنابراين‌ اگر مي‌خواهيد در اين‌ راه‌ موفقيتي‌ كسب‌ نماييد، بدون‌ هيچ‌ وقفه‌ و ترديدي‌ از همين‌ حالا قلم‌ را برداريد و شروع‌ به‌ نوشتن‌ كنيد. سخن‌ آخر اينكه‌ بنويسيد، بنويسيد، اصلاح‌ كنيد و باز بنويسيد.
فهرست‌ مآخذ
1. ابوالحسني‌، محسن‌. چگونه‌ مقاله‌ علمي‌ بنويسيم‌ و آن‌ را به‌ چاپ‌ برسانيم‌. تهران‌: انستيتو پاستور ايران‌، 1381.
2. حرّي‌، عباس‌. آيين‌ نگارش‌ علمي‌. تهران‌: هيأت‌ امناي‌ كتابخانه‌هاي‌ عمومي‌ كشور، دبيرخانه‌، 1380.
3. فتاحي‌، رحمت‌الله‌. كارگاه‌ شيوه‌ نگارش‌ مقاله‌ تحقيقي‌. به‌ همت‌ انجمن‌ كتابداري‌ و اطلاع‌رساني‌، 29 ارديبهشت‌ 1384.
4. نشاط‌، نرگس‌. چكيده‌ و چكيده‌نويسي‌. دايره‌المعارف‌ كتابداري‌ و اطلاع‌رساني‌. ج‌ 1، ص‌ 721.
* عضو هيئت علمي مرکز اطلاعات و مدارک علمي کشاورزي
منبع : http://www.ikvu.ir

هر مقاله علمي در صورت امكان مي بايست اين موارد را با همين ترتيب داشته باشد.
1-صفحه هاي ابتدايي: اين صفحه ها شامل طرح روي جلد، صفحه سفيد، صفحه نام خدا، صفحه عنوان و فهرست مطالب است.
سعي كنيد كه صفحه عنوان به صورت مختصر و مفيد به طرح پروژه اشاره كند و فهرست مطالب داراي 2-چكيده: اولين و يكي از مهمترين قسمت هاي مقاله شما كه قرار است به خواننده كمك كند تا نسبت به كار شماره صفحات باشد.
شما نظري پيدا كند، چكيده است. هر چكيده اي خلاصه مختصر و مفيد كار شماست كه داراي سه بخش هدف، روش كار و نتيجه گيري نهايي است و هر كدام از اين بخش ها حداكثر در يك پاراگراف نوشته مي شود. لازم به ذكر است كه هر كدام از اين بخش ها در ادامه نوشتن مقاله بايد به طور مفصل توضيح داده شود. معمولا يك چكيده با كمتر از 200كلمه ارائه و با حروفي متفاوت از متن مقاله تايپ مي شود.
3-مقدمه: مقدمه مقاله شامل طرح پروژه، هدف و اهميت پروژه، فرضيه هاي مطرح شده درباره آن پروژه و مرور و نقد و بررسي تحقيقات انجام شده مرتبط با مسئله پروژه است.
در طرح پروژه بايد سؤالي را مطرح كنيد كه شما را وادار به تحقيق كرده است.
اين سؤال شامل نتيجه مورد انتظار شما از پروژه است. ضمنا تحقيقات طرح پروژه و مراجع مورد استفاده در پروژه را به نحو مناسبي در اين قسمت توضيح دهيد.
4-متن: متن، نوشته روشن، مفصل، دقيق و زمان بندي شده و رسايي است از آنچه انجام شده است كه خواننده بتواند آن را دوباره انجام دهد.
شما در متن مقاله در مورد روش اجراي پروژه، وسايل مورد استفاده، نتايج گرفته شده، يا الگوريتم مرحله به مرحله كار، تفسير نتايج و داده ها توضيح قابل استفاده و مفيد دهيد و به همراه آن طرح ها، نمودارها و تصاوير پروژه را كه شماره گذاري شده اند ارائه مي كنيد.
5-نتيجه گيري: برداشت و ارزيابي مختصر و مفيد از داده هاي ناشي از مطالعات و مشاهدات در نتيجه گيري نهايي ذكر مي شود.
شما بايد در اين قسمت مقاله به سؤالي كه در مقدمه و طرح پروژه مطرح كرده ايد براساس نتايج مطالعات و مشاهدات خود جواب دهيد و آن را با نتيجه مورد انتظارتان از انجام پروژه مقايسه كنيد و در نهايت با طرح مسئله جديد، خواننده و پژوهشگران ديگر را براي فكركردن و تحقيق در مورد آن ترغيب و تشويق كنيد. اشاره به خطاهاي اندازه گيري يا آمارگيري ارزش كل مقاله را بالا مي آورد. اين قسمت بهترين جاي مقاله براي اشاره به اين گونه خطاهاست.
6-فهرست مآخذ: كليه كتاب ها، مقالات، وب سايت ها و مراجع استفاده شده در متن مقاله در اين قسمت نوشته مي شود. در منابع فارسي و انگليسي به ترتيب زير نوشته مي شوند:
منابع فارسي: نام خانوادگي نويسنده يا مؤلف ]يا مترجم[، نام نويسنده ]يا مترجم[، نام منبع ]شماره جلد[، نام شهر محل انتشار، نام مؤسسه انتشاراتي، سال انتشار.
منابع انگليسي: سال انتشار، تاريخ انتشار، نام مؤسسه انتشاراتي، ]شماره جلد[، نام كتاب، نام نويسنده به صورت نام خانوادگي و حرف اول اسم است.
نكات فني براي ارائه مقاله
انجام هرچه بيشتر موارد زير به زيبايي مقاله شما مي افزايد.
-مقاله غلط املايي و انشايي نداشته باشد.
-مقاله اشتباه محاسباتي نداشته باشد.
-مقاله روي كاغذ A4 با قلم نازنين يا زر با سايز 12 يا 14 باشد.
-در هر صفحه بين 15 تا 20 سطر تايپ گردد.
-پشت هر صفحه مقاله سفيد باشد.
-محدوده كل مقاله شامل، متن، جداول، نمودارها و طرح ها در تمام صفحات بايد يكسان باشد به اين ترتيب كه از لبه راست، بالا و پايين بين 3 تا 5/3 سانتيمتر و از لبه چپ 5/2 سانتيمتر حاشيه گذاشته شود.
-همه صفحات، جداول، نمودارها، طرح ها، عكس ها و پيوست ها بايد به صورت مناسبي شماره گذاري شوند.
-صفحات مقاله پاكيزه باشد.
-هر جدول، نمودار يا طرحي حداكثر در يك صفحه آورده شود.
-هيچ عددي بدون واحد رها نشود.
-توضيح عكس ها و نمودارها دقيق و با كيفيت باشد.
-مقاله سرقت علمي (plagiarism) نداشته باشد يعني هر بار كه عبارتي از ديگران ذكر مي شود مرجع آن اعلام شود.
اگر دوست داريد مقاله با كيفيتي داشته باشد موارد زير را رعايت كنيد وگرنه اصلا آن را نخوانيد.
-تا وقتي در مورد مقاله خوب فكر نكرديد شروع به نوشتن نكنيد. ابتدا طرحي كلي از مقاله در فكرتان بريزيد و سپس بنويسيد.
-از كلمات و عباراتي استفاده كنيد كه مبهم نباشد.
-از كلمات و عباراتي استفاده كنيد كه حجم مقاله را كمتر كند.
-از جملات كوتاه و ساده و رسا استفاده كنيد.
-حتي المقدور از لفظ من يا ما استفاده نشود و فعل ها مجهول باشد.
(مثال: نمونه هاي ميكروسكوپي در محلول هاي الكل 70درجه، 96درجه و الكل مطلق و در هر كدام به مدت 5دقيقه گذاشته شد. نمونه ها از الكل مطلق به گزيلول منتقل گرديد).
هرگاه مجبور به آوردن لفظ من يا ما شديد به جاي آنها از الفاظ آزمايش كننده، تحقيق كننده و يا پژوهشگر استفاده كنيد.
-از جملاتي مانند «با خواندن اين مقاله شما مي فهميد كه...» يا «اين مقاله به شما مي آموزد كه...» خودداري كنيد.
-از عبارات يا كلماتي كه فقط براي گروه محدودي قابل فهم است استفاده نكنيد.
-مطالب را بي جهت در متن مقاله تكرار نكنيد.
-تمام مراحل انجام پروژه و ترتيب آنها را در نوشته خود به دقت كنترل نماييد تا چيزي جا نمانده باشد. ضمنا تمام محاسبات خود را چك كنيد.
-از داده هاي موهوم كه نداريد نتيجه گيري نكنيد.
-از داده هايي كه داريد نتيجه گيري موهوم نكنيد.
-در قالب ذهن ديگران برويد و مقاله تان را با دقت و فكر دوباره بخوانيد.
- در صورت امكان از يكي از اعضاي خانواده بخواهيد كه مقاله را بخواند و نظرش را به شما بگويد وگرنه خودتان چند روز بعد از نوشتن مقاله آن را دوباره بخوانيد.
-بازخواني كنيد، بازبيني كنيد، بازنويسي كنيد، باز...
-بازخواني كنيد، بازبيني كنيد، بازنويسي كنيد، اگر شد...
-بازخواني كنيد، بازبيني كنيد، بازنويسي كنيد و...
-به زمان ارائه مقاله به دبيرخانه توجه كنيد تا مقاله تان بعد از موعد به دستشان نرسد.

تعريف پژوهش

پژوهش، فرايند پردازش اطلاعات است كه مهمترين ويژگي‌اش زايايي، باروري و توليد علم در تاريخ آن علم مي‏باشد و داراي هويت جمعي است.

آنچه در كتب و منابع يافت مي‌شود داده‌هاست. پس از سنجش و گزينش، داده‌ها به اطلاعات تبديل مي‌شوند، با پردازش اطلاعات و تجزيه و تحليل آنها در مقاله، توليد علم صورت مي‌گيرد. پژوهش، فرايند توليد علم است برخلاف بسط اطلاعات ديگران كه توسعه است نه پژوهش. پژوهشگر مانند زنبور عسل است كه چيز جديد توليد مي‌كند نه مثل مورچه كه فقط اطلاعات را جمع مي‌كند.

شأن مقاله اين است كه در مقياس تاريخ آن علم، توليد علم كند. مقاله علمي پژوهشي، بايد نوآوري داشته باشد و پيدا كردن حرف جديد در تاريخ يك علم كه قبلاً نبوده، كار دشواري است. اين نوآوري فقط در نظريه‌پردازي نيست بلكه مي‌تواند زبان جديد، روش جديد، مسأله جديد، تعريف جديد و... در تاريخ علم باشد. اگر جهت‌گيري مقاله ترويجي و اطلاع‌رساني باشد، مجلات علمي پژوهشي آن را چاپ نمي‌كنند.

مراحل پژوهش

در پژوهش، آغاز كار، روبرو شدن با مشكل است. محقق بايد با تاكتيك‌هاي خاصي، مشكل را به مسأله تبديل كند. سپس فرضيه بدهد، آن را آزمايش كند و به اين ترتيب، به يك نظريه برسد كه مسأله را حل كند. فرضيه، پاسخ اوليه محقق به مسأله است. البته روش آزمون در علوم مختلف، متفاوت است. اگر مشكل به مسأله تبديل نشود يك فعاليت موضوع محور انجام خواهد شد در حاليكه پژوهش يك فعاليت مسأله محور است. در تحقيقات مسأله محور، امكان مغالطه كمتر خواهد بود. بنابراين مقالات بايستي جهت‌گيري مسأله محوري و پژوهشي داشته باشند.

ساختار مقالات علمي- پژوهشي

با فرض اينكه فيش‌ها و اطلاعات فراهم است، به توضيح ساختار مقاله مي‌پردازيم. هر مقاله ساختاري دارد كه متشكل است از: عنوان، چكيده، طرح مسأله(مقدمه)، بدنه اصلي مقاله، نتيجه و منابع.

1. عنوان

عنوان مقاله بايستي اولاً تكراري نباشد؛ ثانياً تطويل بلاضرورت نداشته باشد؛ ثالثاً ابهام و نارسايي نداشته باشد. و رابعاً خطابي يا شعرگونه نباشد. انتخاب عنوان مثل بسته بندي يك جنس خوب است كه اگر با ملاك‌هاي صحيح صورت نگيرد جنس هم ضايع مي‌شود.

در عنوان نبايد تعبيراتي همچون: "آشنايي با"، "نگاهي به"، "درآمدي بر" و امثال آنها آورده شود. عنوان بايد مشير به مسأله مورد تحقيق باشد. به عنوان نمونه اگر عنوان مقاله‌اي "تحقيقي درباره ايمان" باشد دو اشكال دارد: اولاً عبارت "تحقيقي درباره" نبايد آورده شود زيرا استدراك مي‌باشد. ثانياً عنوان، مشير به مسأله نيست. اما عناويني همچون: "تحول‌پذيري ايمان" و "طلب ايمان از اهل ايمان" عناوين درستي هستند. در عنوان مقاله پژوهشي اصل بر اختصار است برخلاف مقالات آموزشي كه عنوان بايستي توصيف‌كننده باشد و اصل بر ايضاح است نه اختصار.

2. چكيده

چكيده مقاله، آميزه‌اي از طرح موضوع و ضرورت موضوع است. چكيده بايد آينه تمام‌نماي مقاله باشد. فلسفه آوردن چكيده، دو مطلب است:

1. چكيده مقاله در پايگاه‌هاي اطلاع‌رساني اينترنت قرار مي‌گيرد تا ساير محققان از حاصل تلاش نويسنده بهره‌مند و مطلع گردند.

2. چكيده، محتواي مقاله را در اختيار خواننده قرار مي‌دهد تا وي تصميم بگيرد كه مقاله را بخواند يا نه. به لحاظ اخلاق حرفه‌اي نبايد وقت خواننده بي‌جهت تلف شود.

چكيده‌نويسي مهارت مي‌خواهد و در آن بايستي به چند پرسش پاسخ داده شده باشد: اول اينكه مسأله‌ام چيست؟ دوم اينكه چرا طرحش كرده‌ام؟ سوم اينكه چه نظرياتي در اين زمينه وجود دارد؟ و چهارم من به چه نظريه‌اي رسيده‌ام؟ چكيده بايد نظر جامع را نشان دهد، نظريات رد شده و علت رد شدنشان را به خواننده ارائه كند.

ادبيات چكيده، همان ادبيات مقاله است. چكيده نبايد گزارش يا فهرست باشد و در آن ارجاع نمي‌دهند، مثال نمي‌زنند. چكيده در حدّ يك يا دو پاراگراف و تقريباً 75 كلمه (5+75كلمه) است. چكيده را بعد از آنكه مقاله تكميل شد مي‌نويسند.

3. كليدواژه

مقاله برخلاف كتاب، فهرست ندارد. كليدواژه به جاي فهرست است، كليدواژه، كليد است از جنس واژه، نه واژه‌هاي كليدي. نويسنده بايد مباحث مهم خود را به صورت تك‌واژه جستجو كند و به صورت كليدواژه نشان دهد. تعداد كليدواژه‌ها حدود 6 كلمه (1+6كلمه) است.

4. طرح مسأله(مقدمه)

واجب‌ترين عنصر در مقاله، طرح مسأله است. اگر طرح مسأله با مهارت صورت گيرد باعث مي‌شود نويسنده از اين شاخه به آن شاخه نپرد و به حواشي نپردازد. چهار مطلب را بايد در طرح مسأله مطرح نمود:

1. مسأله پژوهش حاضر چيست. مسأله را تعريف مي‌كنيد و اگر مشتمل بر مسائل ريزتر است ذكر مي‌نماييد. هر چه دقيق‌تر، بهتر؛ مثلاً در مورد مقاله "طلب ايمان از اهل ايمان" مسأله به اين شكل طرح مي‌شود: خداوند در آيه 136 سوره نساء مؤمنان را مخاطب خود قرار داده و ايمان آوردن را از آنها طلب مي‌فرمايد. در اين آيه شريفه از طرفي خطاب به كساني است كه متلبس به ايمانند: (يا ايها الذين آمنوا) از سوي ديگر، از آنها مي‌خواهد كه ايمان بياورند: (آمِنوا) مفهومش اين است كه مؤمنان ايمان ندارند. در حقيقت در اين آيه اجتماع سلب و ايجاب صورت پذيرفته است و اين مسأله ماست.

چند تذكر

الف- مشكل و مسأله از يكديگر متمايزند. عبور از مشكل به مسأله، همان طرح مسأله است كه تكنيك‌هايي دارد.

ب- بايد مسأله طرح شود نه مسأله‌نما (مسأله كاذب). به عنوان نمونه، سؤال از اينكه خدا قبل از آفرينش جهان چه مي‌كرده است؟ مسأله‌نماست نه مسأله زيرا قبل از آفرينش، زمان وجود نداشته است به عبارت ديگر بايد بگوييم قبل از زماني كه زمان وجود نداشته است خدا چه مي‌كرده است؟ كه اين مسأله‌اي كاذب است.

ج- در طرح مسأله بايد توجه كنيد كه آيا با مسأله روبرو هستيد يا مباني تا مباني را داخل مسأله ننماييد. مثلاً در مقاله "علوم مورد نياز اجتهاد" نبايد به مباحثي همچون اجتهاد چيست؟ تقليد چيست؟ شرايط اجتهاد و ساير مبادي تصوريه و تصديقيه به صورت مفصل پرداخته شود بلكه اين مطالب را بايد مختصر مطرح و به پي‌نوشت ارجاع داد.

د- مسأله نبايد القاءكننده باشد. به عنوان نمونه نبايد مطرح شود كه: چرا جوانان، بي‌دين شده‌اند؟ اين مطلب القاءكننده است. زيرا قبل از آنكه مطلب اثبات شود به شكل مسأله طرح شده است. القاء عبارت است از جستجو از علت بدون اثبات و توصيف دقيق مطلب.

ه‍- با طناب پوسيده "يا" نبايستي مسأله طرح شود. متأسفانه غالب مقالات ضعيف اين گونه‌اند. مثلاًَ: اگر عنوان مقاله‌اي "حق يا تكليف"، باشد دچار بن‏بست موهوم "يا" مي‌باشد يعني در حالي كه منع جمعي وجود ندارد اما ايهام مانعهالجمع بودن را به وجود مي‌آورد. عناوين "علم يا ثروت"، "علم يا دين"، "دين يا آزادي" نيز چنين هستند.

2. در پاراگراف دوم طرح مسأله، پيشينه و ضرورت مسأله مطرح و نوآوري آن را منعكس مي‌كنند.

3. پاراگراف سوم مشتمل بر روش مطالعه، فرضيه و پيش‌فرض‌هاست. مثلاً روش مطالعه روش تجربي است يا تاريخي يا تطبيقي يا درون‌ديني يا ... اگر پيش‌فرض‌ها مفصل هستند، بعد از طرح، بايد اولين عنوان فرعي را عبارت "پيش‌فرض‌ها" قرار دهيد.

4. در طرح مسأله، بايد ساختار مقاله مشخص شود اينكه مقاله چند بخش يا فصل دارد. طرح مسأله، كاري را كه صورت خواهد پذيرفت تبيين مي‌كند برخلاف چكيده كه كار انجام شده را بيان مي‌كند.

5. بدنه اصلي مقاله

بدنه اصلي مقاله شامل مباحثي است كه تلاش مي‌كند فرضيه شما را به كرسي بنشاند، نظريات رقيب را نقد و نظريه خود را به خوبي مستدل كند. در مورد عناوين بدنه اصلي، چند نكته مهم است:

1. عنوان سرگردان نداشته باشيد؛ معلوم شود هر عنوان زيرمجموعه كدام عنوان است، در عرض عنوان قبلي است يا زيرمجموعه او.

2. پيش‌فرض‌ها بايد مطرح شوند همچنين به فرضيه‌هاي رقيب يعني پاسخ‌هايي كه تاكنون به مسأله مقاله داده شده پرداخته شود.

3. فرضيه نويسنده مطرح و اثبات گردد.

4. اشكالات احتمالي كه مي‌تواند بر مقاله وارد شود مطرح و پاسخ داده شود.

6. نتيجه

نتيجه، جوابي است كه به مسأله داده‌ايم. در نتيجه، مقدمه چيني، ارجاع و دليل را نمي‌آوريم. برخي داورها نخست به سراغ چكيده و نتيجه و سپس به سراغ بدنه اصلي مقاله مي‌روند.

7. تقدير و تشكر

در صورت نياز به تقدير و تشكر از افراد يا مؤسسات، اين عمل در پايان مقاله قبل از منابع و مآخذ آورده مي‌شود.

8. منابع و مآخذ

دو روش منبع‌نگاري وجود دارد اولي روش ويرتيش است كه ارجاعات را در پي‌نوشت و ديگري روش هاروارد كه ارجاعات را در درون متن مي‌دهد.

معيارهاي داوري داوران

داورها و ارزياب‌ها چه معيارهايي را در رد يا قبول مقاله دخالت مي‌دهند:

1. اولويت مسأله: كه مسأله مقاله داراي اولويت يا اهميت است يا نه؟ اين اهميت از چند جهت است:

الف- به روز بودن و مبتلا به بودن. ب- جهت‌گيري تاريخي يا تطبيقي داشتن. ج- پاسخگوي خلأهاي معرفتي بودن مثلاً مقاله‏اي كه مباني ابن‌جوزي را در "موضوع انگاري حديث" از كتاب "الموضوعات" ارائه دهد، يك رخنه معرفتي را پر نموده است. مهم بودن اينگونه مقالات به خاطر آنست كه با شناخت مباني آن انديشمند، راه براي نقد وي باز و هموار مي‌گردد. د- پاسخگوي نيازهاي اجتماعي و جهاني؛ مثلاً اخلاق جهاني را طرح كند؛ به عنوان نمونه: "خير براي همه".

2. استاندارد بودن عنوان: در مبحث "عنوان مقاله" به اين مطلب پرداخته شد.

3. حساسيت داورها به رخنه‌ها و خطاهاي منطقي: مهم نيست چه حرفي مي‌زنيد. مهم اين است كه دليل، دليلي درست، صلاحيت‌دار و كافي باشد.

4. عدم تعصب نويسنده.

5. متناسب بودن روش با مسأله: هر مسأله‌اي روش خاص خود را مي‌طلبد. اگر مسأله تاريخي است بايد به روش خاص تحليلگر تاريخي، مسأله طرح و حل گردد.

6. غنا و عمق تحليل: تحليل بايستي غني و ژرف باشد و نيز حضور نويسنده و تحليلگر به چشم بيايد. به عبارت ديگر، سرتاسر مقاله "قال" و "يقول" نباشد بلكه به نحو چشمگير "اقول" هم داشته باشد.

7. ناروا نبودن تعميم‌ها: تعميم ناروا از مصاديق خطاي منطقي است. نمي‌توان با ذكر يكي دو مورد، مطلب را به همه موارد تعميم داد.

8. به كار نبردن اصطلاحات غيرفني: بايد فرق بين اصطلاحات دقيقاً روشن باشد مثلاً در يك مقاله فقهي فرق "عام و مطلق" دقيقاً براي نويسنده مشخص باشد.

9. زبان خطابي نداشتن: زبان مقاله بايد دقيق و مطابق با همان رشته علمي باشد.

10. عدم كلي‌گويي: ادعاهاي گزاف با عباراتي چون: "گفته شده"، "مي‌گويند" اشتباه است. بايستي گوينده سخن معين و مشخص باشد.

11. عدم فقر منابع" مصاديق فقر منابع عبارتست از: الف- فقدان منابع ب- استفاده از منابع دست چندم ج- فقدان منابع به روز د- استفاده از منابع غيرمعتبر ه‍- سوء استفاده از منابع به عبارت ديگر لشكركشي منابع نباشد يعني هدف نبايد تكثير بدون جهت منابع باشد.

تذكر: در مورد مراجعه به اينترنت، در مقام نقد، به هر سايتي مي‌توانيد ارجاع دهيد. و نيز به برخي سايت‌هاي آكادميك (مراكز پژوهشي و آماري و... ) مي‌توان ارجاع داد.

12. عدم جهت‌گيري‌هاي تجويزي توأم با ارزش داوري: لحن مقاله نبايد بر اساس "بايد و نبايد" باشد بلكه بايد بر اساس "هست و نيست" باشد. مثلاً بايد بگوييم انبياء معصوم هستند و دلايلش ذكر گردد نه اينكه انبياء بايد معصوم باشند.

چند تذكر:

1. در مقالات پژوهشي، تعبيراتي مثل: "البته روشن است كه" به كار نرود. زيرا اصل بر اختصار است.

2. در متن مقاله، يا نام صاحب اثر را بنويسيد يا عنوان مختصر كتاب را. مشخصات كاملش را در بخش منابع بياوريد نه در متن مقاله.

3. مقاله فارسي بايد تا آنجا كه ممكن است با عربي مخلوط نشود. البته اگر بحث بر سر يك جمله عربي است، آن را مختصراً مي‌آوريم.

4. نو بودن مقاله تنها به نو بودن مسأله نيست. اگر مطالعه نظام‌مندي در مورد مطلبي صورت نگرفته، چنين مطالعه‌اي مي‌تواند نو باشد.

5. در مقاله بهتر است نقل قول، غيرمستقيم و چكيده باشد؛ مگر آنكه يك قول، خودش محل نزاع باشد. در اين صورت عين عبارت نقل شود.

6. عنوان مقاله مي‌تواند پرسش يا شبه جمله باشد.

7. مقاله نبايد طوري باشد كه نويسنده، متهم به بي‌خبري بشود، لذا منابع جديد بايد ديده شوند.

8. در بررسي‌هاي تطبيقي، لازم است خط‌كشي شود؛ مثلاً فقه و حقوق خلط نگردند.

9. چند مسأله را در يك مقاله طرح نكنيد زيرا حق هيچكدام ادا نخواهد شد بهتر است يك مسأله به صورت عميق بررسي گردد.

10. به شرطي مي‌شود به رساله‌ها و پايان‌نامه‌ها ارجاع داد كه توصيف و تصوير يك كتاب مهم و يا نقد باشند.

11. بدون نقشه اوليه، مقاله ننويسيد. يعني ساختار را قبلاً در ذهن يا روي كاغذ بياوريد. به چند سؤال پاسخ دهيد: 1. دنبال چه هستم؟ 2. نوآوري‌ام چيست؟ 3. از كجا به كجا مي‌خواهم بروم؟

12. كار گروهي انجام دهيد (حداقل دو نفر).

13. قبل از فرستادن مقاله به مجله، آن را ويراستاري علمي و ادبي كنيد يا دست كم به نقد عده‌اي برسانيد.

14. حتماً تشكيل پرونده علمي بدهيد: شناسايي منابع، نقد منابع و اعتبارسنجي، جمع‌آوري آنها به ترتيب تاريخي منابع.

15. مقاله را به هر مجله‌اي كه مي‌فرستيد استاندارد آن را از نظر شكلي و روش ارجاع تقليد كنيد.

16. فيش‌برداري بايد بهره‌وري را افزايش دهد نه اينكه مانع باشد. فيش‌برداري بايد دو چيز را فراهم كند: 1. تمركز ذهني را افزايش دهد. 2. زمان را كاهش دهد.

17. مقوم پژوهش حجم مقاله يا حجم ارجاعات نيست. مهم اين است كه مطالب و ارجاعات معيوب نباشند. مقوم مقاله پژوهشي، نوآوري است.

راهكارهاي يافتن سوژه

با آوردن نمونه‌اي، روشن مي‌شود كه چگونه مي‌توان سوژه به دست آورد. موضوعي داريم به نام "ايمان". مسائل مربوط به آن عبارتند از: 1. حقيقت يا مقومات يا اركان ايمان 2. نسبت ايمان با عمل 3. نسبت ايمان با معرفت 4. نسبت ايمان با عواطف رواني (مثل سلامت رواني، افسردگي و...) 5. فرآيند پيدايش ايمان در فرد 6. تحول‌پذيري ايمان 7. گونه‌هاي ايمان 8. اشتدادپذيري ايمان(يا مراتب ايمان) 9. ايمان در اديان يا مذاهب مختلف. اين نُه مسأله را در پنج محور ذيل ضرب كنيد: 1. تصوير قرآني هر كدام از مسائل نه گانه يادشده. 2. ديدگاه يك متكلم مثل خواجه طوسي درباره اين مسائل. 3. بررسي تطبيقي ديدگاه يك مفسر با يك متكلم درباره هر يك از مسائل مذكور. 4. ديدگاه مولوي در مثنوي درباره اين مسائل. 5. ديدگاه يك فيلسوف مثل ملاصدرا يا شهيد مطهري درباره مسائل ياد شده.

تذكر: بررسي تطبيقي مي‌تواند مقايسه درون‏ديني با برون‏ديني يا مقايسه درون با درون، يا بيرون با بيرون باشد. مثلاً ايمان نزد علامه طباطبايي و آلپور يا نظر فلاسفه غرب و نظرات مولوي از موارد مقايسه درون‌ديني با برون ديني مي‌باشد.

با اين ضرب كردن، صدها مسأله پيدا مي‌شود، پس پيدا كردن سوژه‌‌ها كار سختي نيست. كافي است از ذهن موضوع محورانه بيرون بياييم. هر چه ميزان مطالعه بيشتر و ذهن از اطلاعات انباشته‌تر باشد، امكان اين خروج بيشتر خواهد بود.